-
1 иярчен
1. сущ.1) тот, кто идёт, сле́дует за кем-л.2) дитя́ от пре́жнего бра́ка3) перен. ве́рный после́дователь, аде́пт, клевре́т, приспе́шник4) астр.; тех. спу́тник, сателли́т2. прил.җирнең ясалма иярчене — иску́сственный спу́тник земли́
сле́дующий за кем-л.- иярчен газлар
- иярчен җөмлә
- иярчен кисәк
- иярчен тавыш
- иярчен өстәмә тавыш -
2 иярчен җөмлә
прида́точное предложе́ние -
3 иярчен
1. последователь, приверженец; сообщник2. сателлит3. спутник4. прлинг подчинённый, придаточный (о предложении) -
4 иярчен
сущ. 1) прихвостень, прислужник 2) спутникcirneñ yasalma iärçene ― искусственный спутник Земли
▪ iärçen cömlä грам.придаточное предложение ▪ iärçen kisäk грам.вспомогательный член (предложения) -
5 иярчен өстәмә тавыш
-
6 иярчен тавыш
= иярчен өстәмә тавыш подголо́сок -
7 иярчен бала
па́сынок, па́дчерица -
8 иярчен газлар
хим. попу́тные га́зы -
9 иярчен кисәк
лингв. второстепе́нный член -
10 иярчен рәвеш җөмлә
обcтоя́тельственное прида́точное предложе́ние -
11 iärçen
иярчен сущ.1) прихвостень; прислужник2) спутникcirneñ yasalma iärçene ― искусственный спутник Земли
грам. придаточное предложение. -
12 аергыч
I 1. сущ.1) спец. раздели́тель ( для каталожных карточек)2) отдели́тель; в сочет. -отдели́тельорлык аергыч с.-х. — зерноотдели́тель
3) выдели́тель ( семян)4) разво́дка ( для пил)5) разъедини́тель ( в электросети)автомат аергыч — автомати́ческий разъедини́тель
6) тех. разобщи́тель2. прил.1) раздели́тельный ( картон-указатель в каталожных ящиках)2) разъедини́тельный ( клапан)II 1. сущ.; лингв.определе́ние2. прил.аергыч белән аерылмышның ярашуы — согласова́ние определе́ния с определя́емым
-определе́ние; определи́тельныйаергыч сүзләр — слово-определе́ние
иярчен аергыч җөмлә — прида́точное определи́тельное предложе́ние
-
13 бәйләү
I перех.1) свя́зывать/связа́ть, завя́зывать/завяза́ть; закрепля́ть/закрепи́ть, соединя́ть/соедини́ть (узлом, концами, бантом и т. п.) || вяза́ние, свя́зывание, завя́зывание, соедине́ниеөзелгән бауны бәйләү — связа́ть обо́рванную верёвку
галстук бәйләү — завяза́ть га́лстук
ботинка шнурларын бәйләү — завяза́ть шнурки́ боти́нок
2) привя́зывать/привяза́ть, навя́зывать/навяза́ть ( к чему) || привя́зывание, навя́зываниеатны баганага бәйләү — привяза́ть ло́шадь к столбу́
муенга тасма бәйләү — повяза́ть на ше́ю ле́нту
таякка кармак җебе бәйләү — привяза́ть к па́лке (уди́лищу) жи́лку (ле́ску)
3) вяза́ть, завя́зывать/завяза́ть, свя́зывать/связа́ть (в снопы, узел, узелок и т. п.) перевя́зывать/перевяза́ть, обвя́зывать/обвяза́ть (чемодан, пачку бумаг, книги и т. п.) || вяза́ние, завя́зывание, свя́зывание, перевя́зывание, обвя́зываниекитапларны бәйләү озак вакыт алмады — на свя́зывание книг ушло́ немно́го вре́мени
сал бәйләүдә күп кеше катнашты — в свя́зывании плото́в уча́ствовало мно́го наро́ду
көлтә бәйләү — вяза́ть снопы́
4) повя́зывать/повяза́ть, подпоя́сывать/подпоя́сать, завя́зывать/завяза́ть, перевя́зывать/перевяза́ть, обвя́зывать/обвяза́ть || повя́зывание, завя́зывание, обвя́зывание, перевя́зываниебашка яулык бәйләү — повяза́ть го́лову платко́м
билгә билбау бәйләү — перевяза́ть та́лию кушако́м
күзләрне бәйләү — завяза́ть глаза́
5) перевя́зывать/перевяза́ть, де́лать/сде́лать перевя́зку, бинтова́ть, забинто́вывать/забинтова́ть; накла́дывать/наложи́ть повя́зку ( на что) || перевя́зкажәрәхәтле кулны бәйләү — забинтова́ть ра́неную ру́ку
баштагы яраны бәйләү — наложи́ть повя́зку на ра́ну на голове́
6)а) вяза́ть, свя́зывать/связа́ть (кого-л.) спу́тывать/спу́тать (чем-л.) || вяза́ние, свя́зываниежинаятьчене тотып бәйләделәр — престу́пника пойма́ли и связа́ли
аю баласын, тотып алып, каешлар белән бәйләделәр — медвежо́нка пойма́ли и спу́тали ремня́ми
б) перен. вяза́ть, свя́зывать/связа́ть; стесня́ть/стесни́тьтормышка чыксаң, үз ирегеңне бәйлисең — е́сли за́муж вы́йдешь, то стесни́шь свою́ свобо́ду
кунак аяк-кулны бәйләр инде — гость свя́жет ру́ки-но́ги
ташла үзеңне бәйләп торган нәрсәләрне дә безгә кил! — броса́й всё, что тебя́ свя́зывает, приходи́ к нам!
7) вяза́ть, связа́ть; плести́ ( крючком или на машине) ||а) вяза́ниеб) вяза́льныйчелтәр бәйләү — вяза́ть кру́жево, плести́ кру́жево
оекбаш бәйләү — вяза́ть носки́
ятьмә бәйләү — плести́ сеть
бәйләү энәсе — вяза́льные спи́цы
бәйләү түгәрәге — вяза́льный кружо́к, кружо́к по вяза́нию
8) прям.; перен. свя́зывать/связа́ть, соединя́ть/соедини́ть; служи́ть свя́зью (между кем-л.; чем-л.) || свя́зывание; соедине́ниеасфальт юл шәһәр белән авылны бәйли — асфа́льтовая доро́га свя́зывает (соединя́ет) го́род с дере́вней
безне бары тик бала гына бәйли — нас свя́зывает то́лько ребёнок
үзебезнең язмышларны бәйләү — соедини́ть су́дьбы свои́
9) свя́зывать/связа́ть, сочета́ть, совмеща́ть/совмести́ть || свя́зывание, сочета́ние ( с чем)шәхси интереслар белән җәмәгать интересларын бәйләү — сочета́ть ли́чные интере́сы с обще́ственными
укуны производство эшчәнлеге белән бәйләү — связа́ть учёбу с произво́дственной де́ятельностью
10)а) свя́зывать/связа́ть; увя́зывать/увяза́ть ( с чем)теорияне практика белән бәйләү — увяза́ть тео́рию с пра́ктикой
б) свя́зывать/связа́ть; счита́ть результа́том ( чего-то)аның бүгенге уңышын тырышлыгына бәйләү — сего́дняшний успе́х счита́ть результа́том его́ стара́тельности
11) перен. вовлека́ть/вовле́чь, втя́гивать/втяну́ть (во что-л.) заме́шивать/замеша́ть; вме́шивать/вмеша́ть, впу́тывать/впу́тать разг. || вовлече́ние, привлече́ние, впу́тываниеандый начар эшкә мине бәйләмәгез — в тако́е тёмное де́ло меня́ не впу́тывайте
бу гайбәткә аны да бәйлделәр — и его́ впу́тали в э́ту спле́тню
12) притя́гивать/притяну́ть, прима́нивать/примани́ть разг.нәрсә белән аны үземә бәйләргә? — чем же её к себе́ притяну́ть? чем же её к себе́ примани́ть
13) перен. привя́зывать/привяза́ть, прико́вывать/прикова́тьавыру аны бик озак вакытка урынга бәйләде — боле́знь надо́лго прикова́ла его́ к посте́ли
гаилә тормышы аны кухняга бәйләде — семе́йная жизнь привяза́ла её к ку́хне
14) лингв. свя́зывать/связа́ть ( служебными словами или другими средствами)иярчен җөмләне баш җөмләгә бәйләү — связа́ть подчинённое предложе́ние с гла́вным предложе́нием
•- бәйләп куелган
- бәйләп кую II сущ.1) бечёвка, верёвка, шнур, завя́зкакапчык бәйләве — завя́зка мешка́
2) при́вязь; см. тж. бәй Iбәйләүдәге эт — соба́ка на при́вязи
бәйләүгә куелган ат — поста́вленная на при́вязь ло́шадь
3) вяза́ньебәйләү алып телевизор каршына утырдым — взяв вяза́нье, се́ла пе́ред телеви́зором
4) повя́зкаяраның бәйләвен алмаштыру — смени́ть повя́зку на ра́не
-
14 ияртү
перех.1) брать, взять с собо́й кого-л. вести́ за собо́й; позволя́ть/позво́лить сле́довать за собо́ймин сине ияртмим — я тебя́ не возьму́ с собо́й
эт ияртеп ауга чыгу — отпра́виться на охо́ту с соба́кой
2) перен. увле́чь за собо́й, перетя́гивать/перетяну́ть кого-л.; что-л., перема́нивать/перемани́тькызыктырып, үзенә ияртте — соблазни́в, перетяну́л на свою́ сто́рону
3) заража́ться/зарази́ться; подцепи́ть, получи́ть ( о болезни)бума ютәл ияртү — зарази́ться коклю́шем
томау ияртү — подхвати́ть на́сморк
4) грам. подчиня́ть/подчини́ть || подчине́ние чемуиярчен җөмләне баш җөмләгә ияртү — подчини́ть прида́точное предложе́ние гла́вному
5) в знач. нареч. ияртеп с собо́й, за собо́йсине каршыларга балаларны ияртеп бардым — пошла́ встреча́ть тебя́, взяла́ с собо́й дете́й
-
15 кире
1. прил.1)а) в разн. знач. обра́тный (рейс, билет, маршрут и т. п.)кире якка китү — пойти́ в обра́тном направле́нии
кире юл — обра́тный путь
кире саннар мат. — обра́тные чи́сла
кире пропорциональ зурлыклар — обра́тно пропорциона́льные величи́ны
б) обра́тный, попя́тныйкирехәрәкәт — обра́тное (попя́тное) движе́ние
кире йөреш — шахм. обра́тный (попя́тный) ход
2) в разн. знач. отрица́тельный (ответ, результат, герой и т. п.)кире йогынты ясау — оказа́ть отрица́тельное влия́ние
кире корылма — физ. отрица́тельный заря́д; см. тж. тискәре
3) перен.а) своенра́вный, упря́мый, стропти́вый; ерши́стый, норови́стый; несгово́рчивый (человек, сосед, попутчик) || упря́мец, упря́мицакире һәрвакыт кирегә сукалар — (посл.) букв. упря́мец всегда́ бу́дет про́тив паха́ть
б) норови́стый, с но́ровом ( о лошади); упря́мый ( о животных)4) оборо́тный, изна́ночныймайканың кире ягы — изна́ночная сторона́ ма́йки
5) лингв. уступи́тельный2. нареч.кире иярчен җөмлә — уступи́тельное прида́точное предложе́ние
1) ( о движении) обра́тно, наза́д, вспять (плыть, улететь, повернуть, поехать и т. п.)кире куу — гнать (отогна́ть) обра́тно
кире борылып килү — верну́ться наза́д
кире качу — бежа́ть обра́тно
вакытны кире борып булмый — вре́мя не повернёшь вспять
үткән эш кире кайтмый — (погов.) что прошло́, того́ не вернёшь (букв. то, что бы́ло, не вернёшь обра́тно)
2) обра́тно, наза́д (отдать, вернуть, выкупить и т. п.)кире алу — взять обра́тно
кире урынына кую — положи́ть обра́тно на ме́сто
хатны кире җибәрү — отпра́вить обра́тно письмо́
кире соратып алу — потре́бовать наза́д
•- кире алу
- кире әйләнеп кайту
- кире әйләнү
- кире баштан
- кире башы белән
- кире беткән
- кире бору
- кире вакланма
- кире гамәл
- кире кагу
- кире сугу
- кире кагылгысыз
- кире кагылмаслык••кире кайтарылу — экон. окупа́емость
кире кайтмый торган җиргә китү — отпра́виться на тот свет
кире китеш — регре́сс, деграда́ция
кире китү — см. кирегә китү 1)
кире кырыккан — см. кире беткән 1)
кире (кирегә) сөйләү — говори́ть проти́вное, не подде́рживать; см. тж. кирегә бору 1)
кире сугу — сбива́ть/сбить с то́лку; ср. тж. кире чөй кагу
кире сурәт физ. — изображе́ние перевёрнутое (обра́тное)
кире тәре — груб.; прост. упря́мец
кире тору — отказа́ться (от чего-л.), упря́миться
кире чакыру — см. кире кайтару 2)
кире юлга (якка) тарту (җибәрү) — сбива́ть/сбить с пути́
кире ягы белән — искажённо, в ло́жном све́те ( показывать)
- кире кайтукире як белән тору — встава́ть/встать с ле́вой (не с той) ноги́
- кире уйлау
- кире килү
- кире чигенү
- кире чөй кагу
- кире як 3. послелог; диал.по́слемоннан кире — по́сле э́того
-
16 рәвеш
I сущ.1)а) вне́шний вид; вне́шний о́блик, обли́чье; фо́рмаэлеккеге рәвешен саклау — сохрани́ть пре́жнюю фо́рму, пре́жний вид
чырайга эшлекле рәвеш бирү — прида́ть лицу́ делово́е выраже́ние
б) вид, о́браз, укла́дяшәү рәвеше — о́браз жи́зни
в) мане́ра; хара́ктер, тонэшне башкару рәвеше — хара́ктер веде́ния де́л; хара́ктер выполне́ния
үз-үзен тоту рәвеш — хара́ктер поведе́ния
2) в ф. рәвештәа) в сочетании с прилагательными или причастиями на-ган образует наречные словосочетанияашыгыч рәвештә — спе́шно, неме́дленно
көтелмәгән рәвештә — неожи́данно
шашынган рәвештә — бе́шено
б) в ряде случаев о́бразом; в... ви́дешул рәвештә — таки́м о́бразом
тәҗелле рәвештә — спе́шным о́бразом; спе́шно
күңелле рәвештә — в весёлом настрое́нии с весёлым ви́дом
3) после сущ-го в знач. послелога рәвешендә как, в ви́де, в о́блике, с ви́домиллюстрация рәвешендә китерелгән — приведённый как иллюстра́ция
проект рәвешендә эшләнгән тематик план — темати́ческий план, соста́вленный в ви́де прое́кта
шаяру рәвешендә җавап бирү — отве́тить шу́ткой; отшути́ться
•- рәвеш үзгәртү
- рәвешен үзгәртү
- рәвешенә кертү
- рәвешенә китерү II сущ.наре́чие || наре́чныйурын рәвешләре — наре́чия ме́ста
рәвеш ясалышы — образова́ние наре́чий
- рәвеш хәлерәвеш тезмәләре — наре́чные (обстоя́тельственные) словосочета́ния
-
17 спутник
-
18 хәл
сущ.1) в разн. знач. состоя́ние (чьё-л, кого, чего-л.)авыруның хәле бик авыр — состоя́ние больно́го о́чень тяжёлое
син минем хәлемне аңламыйсың — ты не понима́ешь моего́ состоя́ния
мин укырлык хәлдә түгел — я не в состоя́нии чита́ть
яраксыз хәлгә килү — прийти́ в него́дное состоя́ние
аның хәле рәтләнә башлаган — его́ состоя́ние на́чало улучша́ться
әйбернең сыек хәлдән каты хәлгә күчүе — физ. перехо́д из жи́дкого состоя́ния в твёрдое
2) положе́ние, ситуа́ция, обстано́вка, обстоя́тельствахалыкара хәл — междунаро́дное положе́ние (ситуа́ция, обстано́вка)
гаилә хәле — семе́йное положе́ние
социаль хәл — социа́льное положе́ние
авыр хәлгә төшү — попа́сть в безвы́ходное положе́ние (ситуа́цию)
булган хәлләргә карап — смотря́ по обстоя́тельствам
3) си́ла ( физическая), си́лы; самочу́вствие; мощь, прост. мочьхәл(ем) юк — (у меня́) нет сил, пло́хо себя́ чу́вствую
күз ачарга хәлем юк хәтта — нет сил да́же откры́ть глаза́
түзәр хәл(ем) калмады, чыдар хәл(ем) юк — (у меня́) нет мо́чи, нет сил терпе́ть
ни хәлләрегез бар? — как ва́ше самочу́вствие? как себя́ чу́вствуете?
4) происше́ствие, слу́чай, собы́тие; де́ло, дела́аерым хәлләрдә — в отде́льных слу́чаях
күңелсез хәл — неприя́тный слу́чай
урамда булган хәл — у́личное происше́ствие, слу́чай на у́лице
соңгы көннәрдә булган хәлләр — собы́тия после́дних дней
ни хәл? — как дела́?
хәлләр шәптән түгел — дела́ иду́т нева́жно, де́ло обстои́т не лу́чшим о́бразом
5) лингв. обстоя́тельство || обстоя́тельственныйурын хәле — обстоя́тельство ме́ста
иярчен хәл җөмлә — прида́точное обстоя́тельственное предложе́ние
рәвеш хәле — обстоя́тельство о́браза де́йствия
•- хәл белү
- хәл белешү
- хәл сорашу
- хәл бетү
- хәл калмау
- хәл китү
- хәл итү
- хәл итәрлек
- хәл фигыль••хәл барынча, хәл кадәре(нчә) — в ме́ру сил, по ме́ре возмо́жностей, по возмо́жности
хәл җитмәслек — непоси́льный
хәл эчендә — при́ смерти
хәлгә керү — сочу́вствовать, сострада́ть; войти́ (в чьё-л.) положе́ние
хәлгә керүчән — уча́стливый
хәлдән килгәнче — по ме́ре (в ме́ру) возмо́жностей
хәлдән килү — спра́виться; быть в си́лах, в состоя́нии, иметь возмо́жность что-л. сде́лать
хәлдән тайганчы — до изнеможе́ния, до упа́ду
хәлдән тайдыру — изма́тывать/измота́ть, изнуря́ть/изнури́ть
хәлдән таю — выбива́ться/вы́биться из сил, обесси́леть
хәле (хәлләр) хәл — де́ло пло́хо, пло́хи дела́, дела́ в плаче́вном состоя́нии
- хәл алу- хәл керү
- ... хәл юк
См. также в других словарях:
иярчен — 1. Кемгә дә булса иярүче, аның юлыннан баручы кеше 2. күч. Куштан, ялагай кеше 3. Үзаллы булмаган, бәйле нәрсәгә яки кешегә карата әйтелә 4. Планета яки йолдыз тирәсендә әйләнеп йөри торган күк җисеме. ИЯРЧЕН БАЛА – Анасы икенче иргә чыкканда… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әгәр — иск. терк. 1. Реаль мөмкин булган шартны белдергән иярчен җөмләне баш җөмләгә терки. Дә кисәкчәсе белән янәшә килеп, теләк, уйланылган яки чынбарлыкка туры килми торган шарт төшенчәсен аңлаткан иярчен кушма җөмләне баш җөмләгә терки. Гадәттә икән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әгәренки — иск. терк. 1. Реаль мөмкин булган шартны белдергән иярчен җөмләне баш җөмләгә терки. Дә кисәкчәсе белән янәшә килеп, теләк, уйланылган яки чынбарлыкка туры килми торган шарт төшенчәсен аңлаткан иярчен кушма җөмләне баш җөмләгә терки. Гадәттә икән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәмамлык — лингв. Җөмләнең гадәттә кыек килештәге исем белән белдерелә торган иярчен кисәге. ТӘМАМЛЫК ҖӨМЛӘ – Баш җөмләдә мөнәсәбәтле сүз белән бирелгән тәмамлыкны ачыклый яки турыдан туры баш җөмләнең тәмамлыгы ролен үти торган иярчен җөмлә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чөнки — терк. Иярчен сәбәп җөмлә составында килеп, иярчен җөмләне баш җөмләгә терки … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шул — и. 1. Сөйләүче һәм тыңлаучы өчен таныш булган әйбер, күренеш яки вакыйганы күрсәтү өчен кулланыла торган алмашлык. Алда әйтелгән фикерне җыйнау, гомумиләштерү өчен кулланыла анда аяк атлама – бездән әмер шул. Кушма җөмләләрдә баш җөмләнең хәбәре… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аергыч — I. махс. Ашлыкны төрле сортка аера торган машина. II. АЕРГЫЧ – лингв. Җөмләдә исем белән белдерелгән кисәкне ачыклап, нинди? кайсы? ничә? ничәнче? кемнең? нәрсәнең? сорауларына җавап булган иярчен кисәк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аерымлану — Кайбер үзенчәлекләре белән башкалардан аерылып тору, башка, үзгә булу. АЕРЫМЛАНГАН КИСӘК – лингв. Җөмләдә үзе караган кисәктән ераклашып, логик басым һәм интонациясе белән аерылып торган иярчен кисәк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
апогей — 1. астр. Ай, ясалма иярчен һ. б. орбитасының Җирдән иң ерак ноктасы 2. күч. Иң югары нокта, баскыч … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйтерсең — лә чаг. терк. Рәвеш иярчен җөмләне баш җөмләгә теркәү өчен кулл. : гүя, гүя ки. Шартлы чамалаулы чагыштыруны белдерү өчен кулл. әйтерсең лә йөрәк сызды көйрәп … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гәрчә — терк. Иярчен кире җөмләне баш җөмләгә теркәү өчен кулл. гәрчә анда тумасам да … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
